Beschermingsbewind en erfenis: duidelijke regels na uitspraak Hoge Raad

De Hoge Raad heeft een knoop doorgehakt: de regels voor het aanvaarden of verwerpen van een nalatenschap voor ‘wettelijk vertegenwoordigers’ gelden ook voor beschermingsbewindvoerders. Wat dit precies inhoudt? Ik leg je er alles over uit.

Wat is een beschermingsbewind?

Als een meerderjarige zijn vermogen niet meer goed kan beheren kan de kantonrechter een bewind instellen. Deze maatregel is ingevoerd als lichter alternatief voor curatele. Bij curatele kan en mag betrokkene zelf helemaal niets meer: hij mag niet meer stemmen bij verkiezingen, kan geen testament meer maken enzovoort. Juridisch heet dat handelingsonbekwaamheid. 

Een beschermingsbewind werkt alleen tegen een derde als hij het kent of behoort te kennen (bijvoorbeeld door de openbare registers te raadplegen). De rechthebbende wordt niet handelingsonbekwaam, maar mag zijn vermogen niet meer zelf beheren.

Bij een beschermingsbewind beheert een bewindvoerder het vermogen. Alleen de bewindvoerder kan over het vermogen behorende goederen beschikken. Voor belangrijke beslissingen heeft hij toestemming van de rechthebbende of, als die dat niet wil, van de kantonrechter nodig.

Meer weten over deze uitspraak? 

Wil je meer weten over de uitspraak van de Hoge Raad over beschermingsbewind en erfenis? Paul vertelt je er graag meer over.

Contact opnemen

Wat kan een erfgenaam met een erfenis?

Een erfgenaam kan een erfenis aanvaarden of verwerpen. Aanvaarden kan zuiver of onder het voorrecht van boedelbeschrijving. Dat laatste heet ook ‘beneficiair’ aanvaarden.

De keuze is normaal gesproken onherroepelijk. Alleen in uitzonderingsgevallen kan je na zuivere aanvaarding de kantonrechter vragen alsnog te mogen aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving. Dat kan bijvoorbeeld als er totaal onverwacht een grote schuld opduikt. 

Zuiver aanvaarden

Bij zuivere aanvaarding gaan alle rechten en verplichtingen van de erflater automatisch over op de erfgenamen. Als er meer schulden dan bezittingen in de nalatenschap blijken te zitten, moeten de erfgenamen het tekort uit eigen zak bijpassen. Voor zuivere aanvaarding hoeft een erfgenaam niets te doen. Zodra hij zich goederen uit de nalatenschap toe-eigent wordt hij geacht zuiver te aanvaarden.

Aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving

Aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving houdt in dat de nalatenschap niet opgaat in het privévermogen van de erfgenamen. De nalatenschap blijft een afgescheiden vermogen dat eerst moet worden vereffend. Dat houdt in dat de erfgenamen moeten inventariseren wat er is aan bezittingen en schulden. Daarvan moeten zij een (zoals dat heet) boedelbeschrijving maken en inleveren bij de rechtbank. Vervolgens moeten zij zoveel mogelijk alle schulden betalen uit de nalatenschap. Blijft er dan nog wat over, dan mogen de erfgenamen dat verdelen. Is er een tekort, dan wordt het aanwezige geld verdeeld onder de schuldeisers op globaal dezelfde manier als in een faillissement. De erfgenamen krijgen dan weliswaar niets, maar zijn ook niet aansprakelijk voor de schulden. In de regel moeten de erfgenamen zelf vereffenen. De rechtbank kan echter op verzoek van een erfgenaam of een schuldeiser een derde tot vereffenaar benoemen. Daarvoor is een advocaat nodig.

Deze manier van aanvaarden kan alleen door bij de griffie van de rechtbank een officiële verklaring af te leggen. Daarvoor wordt griffierecht in rekening gebracht. Dit jaar (2025) bedraagt het griffierecht € 160,-. Met een toevoeging of een inkomensverklaring van de Raad voor rechtsbijstand hoef je geen griffierecht te betalen.

Verwerpen

Voor verwerpen moet je ook naar de griffie van de rechtbank. Voor het griffierecht geldt hetzelfde.

Het gevolg van verwerpen is dat je definitief geen erfgenaam bent. Je krijgt niets uit de nalatenschap, maar bent ook niet aansprakelijk voor de schulden.

Als (klein)kind kan je echter ook aanspraak maken op jouw legitieme portie. Dat moet tegelijk met het verwerpen. Dat kan aantrekkelijk zijn als aan de erfenis bepaalde beperkingen zijn verbonden. Laat je echter heel goed adviseren door een notaris of een advocaat gespecialiseerd in erfrecht voordat je een dergelijke keus maakt. Anders loop je het risico dat je alsnog niets krijgt.

Wie zijn ‘wettelijk vertegenwoordigers’ in het erfrecht?

Sommige mensen kunnen niet zelf handelen, maar hebben een wettelijk vertegenwoordiger.

Dat zijn:

• De ouders die het gezag hebben over een minderjarige;
• De curator in een curatele;
• De bewindvoerder van een afwezige;

Welke regels gelden voor een wettelijke vertegenwoordiging in het erfrecht?

Een wettelijk vertegenwoordiger moet binnen drie maanden na het overlijden kiezen tussen aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving of verwerpen. Hij kan niet zuiver aanvaarden. Voor verwerpen heeft hij machtiging van de kantonrechter nodig. Kiest hij niet op tijd, dan wordt hij geacht te aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving. Als hij daar binnen die termijn om vraagt kan de kantonrechter de termijn een of meermalen verlengen.

Voor de curator in een faillissement en de bewindvoerder in een wettelijke schuldsaneringsregeling gelden andere regels. Voor hen geldt niet de termijn van drie maanden. Zij kunnen alleen aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving of verwerpen. Voor verwerpen hebben zij machtiging van de rechter-commissaris nodig.

Wat was de vraag aan de Hoge Raad?

In de praktijk was niet duidelijk of de bewindvoerder in een beschermingsbewind ook een wettelijk vertegenwoordiger in het erfrecht is of dat de eigen regels voor bewindvoerders gelden. Een gerechtshof heeft daarom aan de Hoge Raad gevraagd deze knoop door te hakken.

Wat heeft de Hoge Raad beslist?

1. De beschermingsbewindvoerder is een wettelijk vertegenwoordiger in het erfrecht.
2. De beschermingsbewindvoerder moet binnen drie maanden kiezen. Doet hij dat niet, dan wordt hij geacht te aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving.
3. Anders dan de andere wettelijk vertegenwoordigers kan de beschermingsbewindvoerder ook zuiver aanvaarden. Dat kan hij alleen met toestemming van de rechthebbende als die in staat is daar een beslissing over te nemen.
4. Voor verwerpen heeft ook de beschermingsbewindvoerder machtiging van de kantonrechter nodig.

Vragen?

Heb je nog vragen rondom dit onderwerp? De advocaten van JPR weten raad. Onze erfrechtadvocaten denken graag met je mee.